Το δίλημμα των δύο κρατουμένων

Το δίλημμα του φυλακισμένου

Δύο μέλη μιας εγκληματικής οργάνωσης συλλαμβάνονται από τις αστυνομικές αρχές και οδηγούνται στον ανακριτή. Ενώ και οι δύο κατηγορούμενοι έχουν διαπράξει σωρεία εγκλημάτων παρουσιάζεται ένα πρόβλημα. Τα στοιχεία που έχει συλλέξει η αστυνομία δεν είναι ικανά για να καταδικάσει τους δύο υπόπτους σε φυλάκιση ανάλογη των αδικημάτων τους.

Ο ανακριτής, ο οποίος χρειάζεται την ομολογία τουλάχιστον ενός εκ των δύο για να αποδώσει την ανάλογη δικαιοσύνη, κάνει στον καθένα την εξής πρόταση:

«Αν ομολογήσεις εσύ και δεν ομολογήσει ο συνεργός σου, τότε θα αφήσουμε εσένα ελεύθερο και θα φυλακίσουμε τον συνεργάτη σου για 12 χρόνια.

Αν ομολογήσετε και οι δύο, τότε ο καθένας σας θα φυλακιστεί για 4 χρόνια.

Αν δεν ομολογήσει κανένας από τους δυο σας, θα τιμωρηθείτε με 1 χρόνο φυλακή έκαστος.

Αν όμως, εσύ αποφασίσεις να μην ομολογήσεις και ο συνεργός σου ομολογήσει, τότε θα αφήσουμε εκείνον ελεύθερο και θα καταδικάσουμε εσένα σε 12 χρόνια φυλακή».

Τα σενάρια φυλάκισης για τον κάθε κρατούμενο παρουσιάζονται με την βοήθεια του παρακάτω πίνακα.

	Ο Β ομολογεί	Ο Β δεν ομολογεί
Ο Α ομολογεί	(4,4)	(0,12)
Ο Α δεν ομολογεί	(12,0)	(1,1)

όπου (α,β) ⇨ α: έτη φυλάκισης το κρατουμένου Α και β: έτη φυλάκισης του κρατουμένου Β

 Οι δύο κρατούμενοι φυλάσσονται σε διαφορετικούς χώρους και δεν έχουν καμία δυνατότητα επικοινωνίας. Το δίλημμα που έχουν είναι αν θα πρέπει να ομολογήσουν ή όχι. Η απόφαση που θα πάρουν θα επηρεάσει τόσο τη δική τους μοίρα όσο και του συνεργάτη τους και η δυσκολότερη πρόβλεψη που μπορούν κάνουν αυτή την στιγμή είναι το τι σκέφτεται να κάνει ο άλλος κατηγορούμενος που βρίσκεται στο διπλανό δωμάτιο. Μια λανθασμένη εκτίμηση και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι να περάσουν τα υπόλοιπα 12 χρόνια σε κάποιο κελί.

Η τομή της φιλοσοφίας με τα μαθηματικά

Το δίλημμα των δύο κρατουμένων μπορεί να ξεκίνησε σαν πρόβλημα της θεωρίας παιγνίων και να έχει ταυτιστεί σε μεγάλο βαθμό μαζί της, αλλά όπως και πολλά άλλα προβλήματα του συγκεκριμένου κλάδου, δεν περιορίζεται σε μία λύση καθαρά μαθηματική. Είναι ένα πρόβλημα το οποίο έχει αποτελέσει πολλές φορές σημείο φιλοσοφικών συγκρούσεων με αποτέλεσμα να έχουν διατυπωθεί πληθώρα διαφορετικών απόψεων για το τι είναι σωστό, τι είναι λάθος, τι είναι ηθικό και σε ποιες περιπτώσεις κάθε κατηγορούμενος αναμένεται να προσπαθήσει να σώσει τον εαυτό του ή τον συνεργάτη του.

Για παράδειγμα, σε πείραμα που έχει γίνει, παρατηρήθηκε ότι φοιτητές πανεπιστημίων «πρόδιδαν» με μεγαλύτερη συχνότητα τον συνεργό τους από ότι άτομα με βεβαρημένο ποινικό μητρώο. Το δίλημμα των κρατουμένων, συναντάται σε πολλές καταστάσεις της καθημερινότητας μας κατά τις οποίες δύο άνθρωποι, δύο εταιρείες, δύο κράτη κτλ καλούνται να αποφασίσουν αν θα επενδύσουν στο συλλογικό συμφέρον και την συνεργασία ή το προσωπικό κέρδος και την σύγκρουση.

Ο κρατούμενος που θα σκεφτεί τι είναι καλύτερο για τον εαυτό του

Ο φυλακισμένος, ο οποίος σκέφτεται με βάση το ατομικό του συμφέρον, πρόκειται να σκεφτεί ως εξής για κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις:

1η Περίπτωση: Υποθέτει ότι ο συνεργός του θα ομολογήσει

Στην περίπτωση αυτή, αν ο ίδιος δεν ομολογήσει τότε θα φυλακιστεί για 12 χρόνια. Αν όμως ομολογήσει και αυτός, η ποινή του θα μειωθεί κατά 8 χρόνια, δηλαδή θα περάσει μόνο 4 χρόνια στη φυλακή. Οπότε σε αυτή την περίπτωση τον συμφέρει να ομολογήσει.

2η Περίπτωση: Υποθέτει ότι ο συνεργός του δεν θα ομολογήσει

Σε αυτή την περίπτωση, αν ούτε ο ίδιος ομολογήσει, θα φυλακιστεί για 1 χρόνο όπως και ο συνεργάτης του. Αν απ’την άλλη αποφασίσει να ομολογήσει, τότε ο ίδιος θα αφεθεί ελεύθερος και ο συνεργάτης του θα υποστεί όλες τις κυρώσεις.

Οπότε και στη δεύτερη περίπτωση αυτό που τον συμφέρει να πράξει είναι να ομολογήσει.

Ο κρατούμενος λοιπόν ο οποίος θα σκεφτεί εγωιστικά και με γνώμονα το προσωπικό του κέρδος, βλέπει ότι και στις δύο περιπτώσεις και άσχετα με το αν ο συνεργός του ομολογήσει ή όχι, αυτό που συμφέρει τον ίδιο να κάνει είναι να ομολογήσει. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να πετύχει το καλύτερο δυνατό σενάριο για τον ίδιο, που είναι η αποφυλάκιση του, και σίγουρα αποφεύγει το χειρότερο, δηλαδή την ποινή των 12 χρόνων.

Φυσικά, αν και οι δύο σκεφτούν παρόμοια, το αποτέλεσμα θα είναι να έχουν πάρει τη σωστή ορθολογικά απόφαση ο καθένας για τον εαυτό του, η οποία απόφαση όμως θα οδηγήσει και τους δύο για 4 χρόνια στην φυλακή.

Ο κρατούμενος που θα σκεφτεί τι είναι καλύτερο και για τους δύο

Ο τρόπος σκέψης του κρατουμένου υπό αυτές τις συνθήκες αλλάζει. Δεν πρόκειται να εξετάσει το πρόβλημα μόνο ατομικά αλλά και συλλογικά ενώ δεν θα προσπαθήσει να ευνοηθεί ο ίδιος εις βάρος του συνεργάτη του. Σκέφτεται ότι αν ομολογήσει ο ένας από τους δύο, τότε η «ομάδα» θα φυλακιστεί για 12 χρόνια. Αν δεν ομολογήσει κανένας, τότε η «ομάδα» θα φυλακιστεί για 2 χρόνια.

Εκτιμάει ότι η στάση του συνεργάτη του θα είναι παρόμοια με τη δική του πιστεύοντας ότι δεν πρόκειται να τον προδώσει ούτε εκείνος με μια ομολογία στον ανακριτική. Ο κρατούμενος που βλέπει το συνολικό όφελος, προτιμάει να φυλακιστούν για 1 χρόνο ο καθένας, σύνολο 2, παρά κάποιος από τους δύο να καταδικαστεί σε 12 χρόνια κάθειρξη ή και οι δύο σε 4 χρόνια έκαστος. Πέρα από το ηθικό κομμάτι, προβλέπει ότι η καλή σχέση με τον συνεργό του θα συνεχιστεί μετά τον 1 χρόνο φυλακής, την ίδια ώρα που πρόκειται να τερματιστεί αν έστω ένας από τους δύο ομολογήσει.

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα μπορεί τα δύο πρόσωπα που εμπλέκονται να δρουν στο χώρο της παρανομίας, όμως η σημασία της εμπιστοσύνης είναι το ίδιο σημαντική σε οποιαδήποτε κοινωνική, πολιτική ή οικονομική συνεργασία.

Τα σημεία-κλειδιά του διλήμματος

Υπάρχουν δύο παράγοντες που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στο αν ο κάθε κρατούμενος ομολογήσει ή όχι. Ο πρώτος είναι η σχέση μεταξύ των δύο και ο δεύτερος η εμπιστοσύνη που έχει ο ένας στον άλλον. Εάν οι δύο κρατούμενοι γνωρίζονται και θέλουν να αλληλοβοηθηθούν, τότε αρχικά θα σκεφτούν να μην ομολογήσουν. Για να πράξει όμως έτσι ο καθένας ξεχωριστά, θα πρέπει να πιστεύει ότι ούτε ο συνεργάτης του πρόκειται να ομολογήσει.

Θα πρέπει δηλαδή να έχει χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πάνω στην οποία θα στηρίξουν την απόφαση τους να μην αλληλοεξοντωθούν. Επειδή το ρίσκο είναι μεγάλο. Αν ο κρατούμενος Α εμπιστευτεί τον Β και δεν ομολογήσει ενώ ο Β αποφασίσει να ομολογήσει, τότε ο 1 χρόνος φυλακής του Α μετατρέπεται σε 12 χρόνια.

Με λίγα λόγια, ο κάθε κρατούμενος θα πρέπει να αποσύρει την άμυνα του (που στην προκειμένη περίπτωση είναι η ομολογία που τον προστατεύει από τα 12 χρόνια φυλακής) και να πιστέψει ότι ο φίλος του δεν θα του «επιτεθεί».

Οι δύο κρατούμενοι υπό την μορφή δύο διαφορετικών κρατών

Ένα παράδειγμα του διλήμματος των φυλακισμένων στην πραγματική ζωή είναι η σχέση μεταξύ δύο κρατών.

Δύο γειτονικά κράτη έχουν τις εξής επιλογές:

(α) Να πληρώνει πολλά χρήματα το καθένα για να αυξάνει τον στρατιωτικό του εξοπλισμό και να νιώθει ασφαλές απέναντι στο άλλο

(β) Να συνάψουν μεταξύ τους ειρήνη και να επενδύσουν τα χρήματα του στρατιωτικού εξοπλισμού σε άλλους τομείς του εσωτερικού τους

Το θέμα είναι κατά πόσο υπάρχει η εμπιστοσύνη ότι θα τηρήσουν και οι δύο πλευρές την συμφωνία. Επειδή αν το κράτος Α πιστέψει στην συμφωνία και δεν πληρώνει για στρατιωτικό εξοπλισμό ενώ το κράτος Β, κρυφά, συνεχίζει και ενισχύεται τότε το Α θα έχει γίνει ευάλωτο σε μία επίθεση από το Β. Το κλειδί και σε αυτό το παράδειγμα είναι η εμπιστοσύνη  που υφίσταται μεταξύ των υποκειμένων αλλά και το κατά πόσο είναι διατεθειμένα να επιδιώξουν το συλλογικό συμφέρον (ειρήνη στην περιοχή, ευημερία στο εσωτερικό των δύο χωρών, πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ τους) από το ατομικό (βλέψεις επεκτατισμού)

Οι διαφορετικές απόψεις περί συνεργασίας και ανταγωνισμού

Μια οικονομική θεωρία, διατυπωμένη αρχικά από τον Adam Smith (1723-1790), ισχυρίζεται ότι αν ο καθένας επιδιώκει να αυξήσει το προσωπικό του κέρδος, τότε η προσπάθεια που θα καταβάλει για να πετύχει τον στόχο του θα έχει θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Δηλαδή, η φιλοδοξία του καθενός να αποκομίσει περισσότερα κέρδη, θα δημιουργήσει έναν υγιή ανταγωνισμό μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας από την οποία ευνοημένη θα βγει η ίδια η κοινωνία.

Το δίλημμα των φυλακισμένων και η φιλοσοφία πίσω από αυτό, προάγει την αντίληψη ότι πολλές φορές η επιθυμία για συνεργασία δύο ή περισσότερων ατόμων και η προσπάθεια εύρεσης μιας λύσης προς όφελος όλων, μπορεί να αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα για το σύνολο. Εάν στο συγκεκριμένο δίλημμα, οι δύο πρωταγωνιστές δράσουν με βάση το προσωπικό τους όφελος και το τι είναι ορθολογικά σωστό να πράξουν προκειμένου να βγουν κερδισμένοι οι ίδιοι, τότε θα καταλήξουν και οι δύο μερικώς ζημιωμένοι.

Πράγμα που σημαίνει ότι σε αρκετές περιπτώσεις, η ορθολογική στρατηγική του κάθε ατόμου η οποία στοχεύει στο προσωπικό του κέρδος, μπορεί να μην είναι εκείνη που θα αποδώσει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για το σύνολο του οποίου αποτελεί μέρος.